موضوع خمس / ارباح مکاسب /محدوده خمس

مسألة 65: المناط في المؤنة ما يصرف فعلا لا مقدارها، فلو قتر على نفسه لم يحسب له، كما أنه لو تبرع بها متبرع لا يستثنى له مقدارها على الأحوط، بل لا يخلو عن قوة. [1]

مرحوم صاحب عروه در این مسئله ابتدا ملاک مئونه را که می‌توان را از ربح کسر نمود بیان می کند می‌فرماید ملاک و معیار مئونه فعلی بود مئونه است نه تقدیری بودن آن یعنی باید هزینه شده باشد تا مئونه فعلیت پیدا کرده باشد ولی اگر هزینه نشد می شود مئونه تقدیری و آن را نمی‌توان از ربح کسر کنیم . بعد از بیان معیار مئونه را ذکر می‌کنیم

دو فرع را ذکر می کند

    1. اگر کسی بر خودش تقطیر نماید و بر زندگی خودش سخت گیری و ضیغ نماید مئونه متعارف را به کار نگیرد مثلا ًهزینه متعارف در سال ۵۰ میلیون تومان است وبر خودش سخت‌گیری کند و ۲۰ میلیون را هزینه کند آن مقدار اضافی را نمی‌تواند به عنوان مئونه حساب کند و آن را از ربح کسرنماید. چون مراد از مئونه ای که می‌تواند از ربح کسر نماید مئونه بالفعل است .

همان‌هایی که بالفعل هزینه شده باشد چه در تقدیری باشد چه در سختی مقداری از هزینه متعارف خرج کرده باشد و پس کل هزینه ای که چه بصورت متعارف هزینه کرده است و یا در اثر سختی هزینه نموده است را از ربح کسر می تواند بدهد مثلاً برفرض اینکه هزینه متعارف شخص در یک سال 50 میلیون تومان می باشد در اثر سختگیری ۲۰ میلیون تومان هزینه کنند ودر اینجا فقط 20 میلیون تومان از ربح کسر می گردد و خمس۳۰ میلیون تومان را باید پرداخت کند. حق ندارد بگویید که هزینه متعارف من 50 میلیون تومان هست اگر می خواستم می توانستم 50 میلیون را هزینه کنم و می توانم 50 میلیون را از ربح کسر نمایم پس می توانم آن 30 میلیون را هم از ربح کسر نمایم و حال اینکه نمی تواند این کار را انجام بدهد این فرع اول

    2. اگر کسی متبرعاً مئونه صاحب ربح را بدهد . علی الاحوط صاحب ربح نمی تواند مئونه ازربح کسر نماید .مثال مئونه کسی که صاحب ربح هست۵۰ میلیون تومان است . حالا تبرعا و مجانی کسی ۵۰ میلیون تومان هزینه های او را پرداخت می‌کند واز جیب خودش هزینه ای ندارد در اینجا صاحب ربح نمی تواند بگوید که درست است که کسی هزینه من را پرداخت نموده است ولی هزینه های من 50 میلیون تومان هست ولو صرف نکرده است ولی از ربح کسر نماید . مرحوم صاحب العروه فرمودند: علی الاحوط این مقدار از مئونه را که صرف نکرده است نمی تواند از ربح کسر نماید بلکه باید خمس آنرا پرداخت نماید علی الاحوط بعد با کلمه بل لا یخلو قوۀ (که همان فتوی هست ) ترقی می کند.

علت اینکه نمی تواند در فرع دوم مقدار مئونه ای که مصرف نشده است را از ربح کسر نماید چون مئونه آنچه که به الفعل صرف می‌شود در حوائج هر مقداری مصرف می‌شود داخل در مخصص (الخمس بعد المئونه )می‌شود و هر مقداری که صرف نشود خارج از مخصص است . مانند فرع اول و همچنین اگر کسی ما یصرف فی الحوائجه از جانب دیگر باشد یعنی مقدار هزینه های زندگی را کسی دیگر پراخت نمود است مانند فرع دوم در اینجا آن مقدار مئونه ای که خودش مصرف نکرده است داخل در مخصص نمی‌شود و باید خمس آن را پرداخت نماید.

هیچ یک از اعلام در این مطلب مسئله 65 حاشیه‌ای ذکر نکردند و همه مطالب را قبول دارند .

ریشه هر دو فرع در کلام کاشف الغطاء در جواهرالکلام و خمس شیخ انصاری است .لذا کلام اعلام را ذکر می کنیم

کاشف الغطاء فرموده است : ولو اقتصد في قوتٍ ، أو لباسٍ ، أو آلاتٍ ، أو مساكن ، أو أوضاع ، ولم يفعل ما يُناسبه ، لم يُحسب التفاوت من المئونة على الأقوى [2]

اگر کسی بر خودش سختگیری سخت‌گیری در قوت روزانه ولباس و اوضاع مسکن خود کند به مقداری کم اکتفاء کند و آن مقدار مناسب برای خودش هزینه نکند آن مقدار که می ماند نمی تواند از کسر ‌گردد.

صاحب جواهر

بیان می‌کند فصل اول را اگر کسی در اثر سخت گیری مقدار لازم را هزینه نکند برای مقدار اضافی خون لازم است به طریق اول آن در مورد اضافه آمدن اموال و در صورت عادی مرحوم صاحب جواهر بعد می‌فرماید

فلو فضل من مئونته حينئذ بسبب التقتير مما لم يتخذ للقنية كالحبوب وجب الخمس فيه ، وأولى منه الفاضل لا للتقتير [3]

می‌فرمایند این کلام صاحب جواهر فرع اول را ذکر کرده است . اگر کسی بر اثر تقطیر و سخت گیری در زندگی آنرا هزینه

نکند در اینجا بر مقدار اضافی خمس واجب هست به طریق اولی

مرحوم صاحب جواهر بعد می فرماید

بل قد يتجه مثله في ربح مال من قام غيره بمئونته لوجوب شرعي كالزوجة أو تبرع قد رضي المتبرع له به [4]

این عباره صاحب جواهر فرع دوم صاحب عروه را بیان می کند یعنی اگر کسی هزینه کسی را پرداخت کرد بخاطر وجوب شرعی مثل اینکه همسرش هست یا نه کسی متبرعا هزینه او را پرداخت نماید و شخص هم قبول کند .در این جا زوجه و کسی که هزینه‌اش پرداخت شده است نمی تواند مقدار هزینه را از ربح کسر نماید.

پس بنابراین هر دو فرعی که مرحوم صاحب العروه در مسئله 65 بیان نمود هم در عبارت کاشف الغطاء بود و هم در کلامصاحب جواهر.

اما عبارت شیخ انصاری برای جلسه آینده...........